“Bodemenergie is, net als aquathermie, elektriciteit, waterstof of groen gas, één van de energiebronnen waarmee we de overstap kunnen maken van aardgas naar duurzame energie.” Dat zegt Maarten Diependaal, teamleider Gebouwde Omgeving en Industrie bij de provincie Noord-Brabant.
Wat is bodemenergie?
Bodemenergie is een verzamelnaam voor technieken die gebruikmaken van de natuurlijke warmte en koude in de ondergrond. Dat varieert van ultradiepe geothermie, waarbij heet water van honderden graden uit kilometersdiepe aardlagen wordt opgepompt, tot warmte- en koudeopslag (WKO). Die laatste werkt met relatief ondiepe grondwaterlagen op 30 tot 200 meter diepte.
Bij WKO wordt grondwater van zo’n 8 tot 12 graden gebruikt als energiedrager. “In de zomer slaan we warmte uit gebouwen op in de bodem, die we in de winter weer gebruiken om ze te verwarmen. Andersom slaan we er in de winter koude op, om die in de zomer te benutten voor koeling”, legt Diependaal uit.
Deze techniek is vooral geschikt voor grotere gebouwen of clusters van gebouwen, zoals kantoren, ziekenhuizen, scholen en bedrijventerreinen. In Brabant hebben inmiddels zo’n vijfhonderd gebouwen een WKO-installatie.
Het gaat altijd om grotere installaties die ook in de koelbehoefte van een gebouw kunnen voorzien. In het leveren van koeling zit namelijk het grootste besparingspotentieel, zeker 80 procent ten opzichte van gas of een ander alternatief. In de winter is dat ongeveer 40 procent.
Diependaal: “Het is inmiddels een bekende techniek die steeds vaker standaard wordt meegenomen bij nieuwbouw. We moeten van het aardgas af, en WKO is dan een betrouwbare techniek.”
Maarten Diependaal - Teamleider Gebouwde omgeving en Industrie (Provincie Noord-Brabant)
Kansen en grenzen van de Brabantse bodem
De Brabantse ondergrond is over het algemeen geschikt voor WKO-systemen, omdat er in grote delen goede, watervoerende zandlagen aanwezig zijn. Zo heeft de High Tech Campus Eindhoven een van de grootste collectieve WKO-systemen van Nederland. Toch vraagt de toepassing om zorgvuldige afwegingen.
“We hebben hier ook te maken met strategische grondwaterreserves die we moeten beschermen”, weet de provinciemedewerker. In sommige gebieden is boren door de beschermende kleilaag daarom niet toegestaan. “Die kleilaag ligt niet overal even diep – soms 5 meter onder het maaiveld, soms wel 120 meter. Dat is elke keer even puzzelen.”
Rol van de provincie
De provincie Noord-Brabant stimuleert de toepassing van bodemenergie en WKO op verschillende manieren. Een nieuw initiatief is het Kennispunt Warmte, dat gemeenten ondersteunt bij de warmtetransitie. “Sinds deze maand kunnen gemeenten daar terecht voor gratis advies en praktische hulp bij collectieve warmteoplossingen, waaronder bodemenergie en WKO”, aldus Diependaal.
Daarnaast werkt de provincie samen met partners als de Omgevingsdienst Zuidoost-Brabant en het Gebruikersplatform Bodemenergie. Een concreet voorbeeld daarvan is de pilot met WKO-scans. Daarin zijn 25 gebouwen in Brabant, waaronder het provinciehuis, doorgelicht om te kijken hoe hun WKO-installaties presteren.
Wat doet een WKO-scan?
Het bedrijf ATES Control is gespecialiseerd in energiecentrales met grondgebonden systemen en voert WKO-scans uit, voor in dit geval 4 van deze 25 gebouwen. “Wat we zien is dat eigenaren van een WKO wel wát onderhoud hebben geregeld”, vertelt directeur Ivo Everts van ATES Control. “Maar ze moeten echt aanvullend monitoren of de installatie werkt zoals het vooraf is bedacht. En daaraan schort het nog weleens.”
Ivo Everts - Directeur (Ates Control)
Bij een WKO-scan wordt een bestaande installatie niet alleen technisch doorgelicht, maar ook de data ervan. “We beoordelen hoe efficiënt het grondwater wordt gebruikt voor het leveren van energie”, legt Everts uit. “We bekijken onder meer de geregistreerde energiegegevens en hoe de installatie is opgebouwd. Als je al die data analyseert, kun je zeggen hoe het systeem functioneert.”
Daarna geeft ATES de gebouweigenaar of -beheerder praktische adviezen: welke instellingen kunnen beter, welke onderdelen verdienen aandacht en hoe kan het systeem efficiënter draaien.
Van onbewust naar bewust energie besparen
De resultaten? “In ongeveer tachtig procent van de gevallen kunnen we een WKO zuiniger en effectiever laten draaien”, vertelt Everts. “Men denkt vaak dat het systeem wel werkt. Er is een onderhoudscontract, maar niemand kijkt echt structureel naar de prestaties. Vaak ontbreekt een coördinator die zich verantwoordelijk voelt voor de installatie.”
Een mooi voorbeeld van hoe het wél kan, zag hij in een ventilatorenfabriek. “Daar had iemand zich echt verdiept in het systeem. Het functioneert optimaal en bespaart volop energie. Dat laat zien hoe belangrijk betrokkenheid is.”
De winst zit niet alleen in lagere energiekosten, maar ook in comfort en betrouwbaarheid. “Bovendien voorkom je dat energie onnodig wordt vernietigd – wanneer warmte of koude verloren gaat door verkeerde instellingen.”
Leren van elkaar
Een belangrijk doel van de WKO-scans is volgens Everts kennisdeling tussen bedrijven. “Ervaringen en fouten moeten gedeeld worden, zodat anderen ervan kunnen leren en herhaling wordt voorkomen.” Zijn advies aan gebouweigenaren met een WKO is duidelijk: “Laat een onafhankelijke partij kijken naar hoe jouw systeem functioneert en krijg een rapport met praktische informatie en advies.”
De pilot in Brabant is volgens Maarten Diependaal inmiddels afgelopen, maar voor gebouweigenaren die hun WKO-installatie willen laten scannen biedt het Gebruikersplatform Bodemenergie scans aan. Wie daarover meer wil weten of direct een scan wil aanvragen, kan kijken op gebruikersplatform.bodemenergie.nl.
Wie meer informatie wil van of vragen heeft aan Kennispunt Warmte, kan een e-mail sturen.