Volgens de hoogleraar Cognitieve Neurowetenschappen aan de UVA valt of staat de transitie met het gedrag van mensen. “Elke crisis draait om gedrag”, aldus Lamme.
Om de mening van de festivaldeelnemers te peilen laat gespreksleider Tom Vaessen een catchbox rondgaan in de zaal. De meningen over de vraag wie verantwoordelijk is voor de energietransitie zijn verdeeld. “Wij allemaal”, zegt er een. “Ikzelf”, zegt een ander. “Ik heb altijd geleerd dat een beter milieu bij jezelf begint”, zegt een derde, “maar de overheid moet ook met een rechtlijnig beleid komen, geen zwabberbeleid met dan wel subsidies en dan weer niet.”
Duidelijke kaders
Minister Jetten is het met alle drie eens. “We moeten allemaal onze verantwoordelijk nemen en ons steentje bijdragen. Dus ja, een beter milieu begint bij jezelf, maar de overheid heeft die slogan twintig jaar misbruikt om het probleem bij de samenleving te leggen. Wat nodig is, is een overheid die een stip op de horizon zet en duidelijke kaders schetst, met heldere wet- en regelgeving en niet met kortdurende subsidies, waarvan het potje al in augustus op is.”
‘Wat nodig is, is een overheid die duidelijke kaders schetst’
Buiten de wet om
Volgens Ruud Koornstra heeft de minister ieders hulp nodig bij de energietransitie. “In al die jaren dat ik in Den Haag rondloop, heb ik nog nooit zo’n dedicated minister meegemaakt. Maar Rob Jetten gaat dit niet alleen oplossen. In de Tweede Kamer zitten maar weinig mensen die verstand hebben van het onderwerp. Dan moet je soms ook buiten de wet om, zoals de initiatiefnemers van een eigen energienet in Utrecht. Toen ze voor de zesde keer berispt werden zei een van de ondernemers: ‘Als jullie niet weten hoe de nieuwe wereld eruitziet, weet je ook niet hoe je de wet moet aanpassen’. En zo is het. In de regio gebeurt het, niet in Den Haag.”
Nieuwe energiewet
Welke keuzes er de komende jaren op energiegebied gemaakt moeten worden, is nog niet helemaal duidelijk. “We zitten op een heel spannend pad en we weten niet precies hoe dat pad loopt”, zegt Jetten. “Daarom moeten we elkaar blijven inspireren en aanspreken. Een beetje brutaliteit past daar wel bij. We werken met een energiewet die ontzettend oud is. Veel nieuwe initiatieven passen perfect in de nieuwe wet die eraan komt, en bij deze pilots doen we nu net alsof die al is ingevoerd. Omdat we weten waar we naartoe willen. Dat kan alleen als je met elkaar praat en elkaar inspireert; dan durven we het samen aan om buiten de gebaande paden te treden.”
Wetenschappelijke klimaatraad
Om iedereen mee te kunnen nemen in de systeemverandering komt er een wetenschappelijke klimaatraad en een burgerraad. En in januari start de overheid met een meerjarige publiekscampagne met de focus op gedragsverandering. “Ik kan veel faciliteren om het ‘samen aanpakken’ van de grond te krijgen”, zegt de minister. “Tegelijkertijd moet ik me soms ook impopulair maken bij bepaalde partijen. Bij energieleveranciers bijvoorbeeld als het gaat om het verbieden van huishoudens afsluiten deze winter. Mijn taak is om heel helder te zijn en soms te zeggen: ‘Nou kappen met zeiken, we gaan het samen doen’.”
‘Er is nog nooit een majeure transitie geweest zonder dat er draagvlak voor is’
Gewoon knallen
Opnieuw gaat de catchbox rond. Deze keer over de vraag hoe heilig draagvlak is. Ook nu zijn de reacties divers. “Zonder draagvlak kun je niks”, zegt een festivaldeelnemer. “Draagvlak is niet heilig”, zegt iemand anders. “Soms heb je sturende maatregelen nodig om processen in gang te brengen, dan moet je gewoon kunnen knallen.”
“Er is nog nooit een majeure transitie geweest zonder dat er draagvlak voor is”, reageert neurowetenschapper Victor Lamme. “Wil je een product verkopen, dan moet je het aantrekkelijk maken. En dat is precies het probleem met de energietransitie. Er zijn partijen waarvoor gouden bergen in het verschiet liggen – bedrijven in warmtepompen, zonnepanelen, windmolens – maar uiteindelijk moet de consument die producten wel afnemen. Die kun je ze dan door de strot duwen, maar ik ben meer voor het creëren van draagvlak, voor verleiding. Maak het spannend en sexy via goede marketing. Daar wordt nog te weinig aandacht aan besteed.”