Die eerlijkheid kan echter soms ook wel tegen ons werken. Een mooi voorbeeld daarvan vond ik in een column van Ionica Smeets. Ze had een reep van Tony Chocolony gekocht. Die repen zijn in ongelijke stukken gemaakt, om duidelijk te maken dat de verdeling van de winst die op chocolade wordt gemaakt, ook niet eerlijk is. Tony wil ons daarmee aan het nadenken zetten.
Ionica vond het toch wel wat lastig om oneerlijke stukken chocola te moeten verdelen. Ze had daarom een briljante berekening gemaakt waarmee die stukken toch weer in eerlijke sub-stukjes verdeeld kunnen worden. Haar voorstel om dat bij de fabricage te verwerken werd natuurlijk vanuit de basis afgewezen, het was nou juist níet de bedoeling om het eerlijk te verdelen.
Ik moet daar vaak aan denken bij hoe we omgaan met de kosten van de energietransitie, in het bijzonder bij de warmtevoorziening. Ook daar hebben bestuurders en exploitanten een bijna overdreven hang naar eerlijkheid. Dat is deels ook wettelijk geregeld: het mag niet meer kosten dan anders. Maar soms zijn de kosten wél iets hoger dan anders, is het in alle gevallen wel gewenst om te zeggen dat het plan dan niet door moet gaan? In mijn ogen maken we de transitie daarmee vrijwel onmogelijk.
Binnen een warmtedistributienet is er ook grote behoefte aan eerlijkheid: woningen op een hoek worden vaak gecompenseerd voor de extra stookkosten die samenhangen met hun extra buitenoppervlak. Maar bij gas doen we dat toch ook niet?
In warmtevisies wordt vaak gekeken naar oplossingen met de laagste maatschappelijke kosten. Soms lijdt dat tot heel hoge individuele kosten, dan lijkt me dat zo’n optie niet te verkopen is. Maar soms lijdt het tot individuele kosten die ietsje hoger zijn dan het fossiele aardgas. Met onze kennis dat aardgas eigenlijk niet meer van deze tijd is, zou zo’n optie zeker een goed alternatief kunnen zijn. Maar veel bestuurders vinden dat ‘niet eerlijk’ voor de betroffenen en de optie valt af. Volgens mij moeten we hier wat ruimer mee omgaan (natuurlijk binnen bepaalde grenzen). De woonlasten zijn al niet eerlijk verdeeld, en in de meeste gevallen doet niemand daar moeilijk over. Er zijn veel mensen die in de stad willen wonen, terwijl eenzelfde huis buiten de stad veel minder kost. Maar dat zijn we normaal gaan vinden. Een huis in Amsterdam kost nou eenmaal drie keer zoveel als een vergelijkbaar huis in Zeeland. Waarom zijn dergelijke prijsverschillen voor energie dan onacceptabel?
De grote hang naar eerlijkheid komt ook defensief over. Alsof de aanbieder zegt: “ik snap dat je ervan baalt dat je warmte uit een warmtenet gaat komen, maar ik heb er wel alvast voor gezorgd dat je qua prijs niets te klagen hebt”. Het zou in deze tijd toch veel logischer zijn als de aanbieder van fossiele energie in het defensief zou zijn.
Kortom: volgens mij moeten we af van onze overdreven hang naar eerlijkheid ten aanzien van de energiekosten. Daarnaast moeten we ook niet meer uitdragen dat de energietransitie ons niets zal kosten, want dat kunnen we echt niet in alle gevallen waar maken. En ja, ik realiseer me dat het voor politici niet de leukste boodschap is, maar soms is het nou eenmaal oneerlijk.
Jaap v.d. Velden