Het doel van een wijkuitvoeringsplan is om te komen tot een haalbare en betaalbare aanpak waarin betrokkenheid van burgers, bedrijven, gebouweigenaren en andere stakeholders geborgd is. Onderstaand proces beschrijft op hoofdlijnen de stappen die nodig zijn om tot een keuze voor een aardgasvrije techniek te komen. Het geeft weer hoe de technisch-economische analyse hand in hand gaat met het betrekken en meenemen van bewoners in de te maken keuzes.

 

Fase 1 – Opstartfase
 

Resultaat: Partijen zijn het eens over de uitgangspunten, het stappenplan (met mijlpalen) en de verantwoordelijkheden voor het WUP-traject. De projectgroep levert een gedragen projectplan op dat past bij de wijk met voorkeursscenario’s die volgen uit de TVW.

Om tot een gedragen aanpak te komen is een overlegstructuur met lokale partijen en inwoners nodig. Met lokale stakeholders worden uitgangspunten, mijlpalen en verantwoordelijkheden afgestemd. Er wordt een stappenplan gemaakt met daarin opgenomen welke onderzoeken nodig zijn en welke samenwerking en bijdrage per partij gevraagd worden. De Transitievisie Warmte (TVW) en andere bestaande onderzoeken en initiatieven worden ingepast. Wanneer dat nodig of wenselijk is, kan een verkennende studie uitgevoerd worden om te bepalen welke oplossingsrichtingen meegenomen worden in de analyse.

Zoals te zien in Figuur 1 spelen ‘Communicatie & Participatie’ en het Betrekken van Bestuurders vanaf Fase 1 een doorlopende rol in het proces. In Fase 1 is het belangrijk een communicatie-/participatiestrategie te formuleren: wie willen we bereiken, hoe willen we communiceren en hoe zorgen we dat we de juiste mensen (zowel bewoners als bestuurders) op het juiste moment betrekken?

Fase 2 – Gebouw- en Infrastrategie (verkenning)

Na een analyse van de wijk is het tijd om te verkennen welke voorkeursoplossing(en) er zijn voor de wijk en welke consequenties elke oplossing oplevert voor bewoners, gebouweigenaren en exploitanten van de infrastructuur. De centrale vraag is: Wat is/zijn de best passende warmteoplossing(en) voor de buurt? De keuze voor een warmteoplossing heeft impact op zowel de te kiezen infrastructuur (warmtenet, zwaarder elektriciteitsnet of een ander type gasnet), maar dus ook op het benodigde en gewenste isolatieniveau van de gebouwen (is er een minimale isolatiegraad nodig en/of zijn er aanpassingen aan ventilatie en warmteafgiftesystemen nodig?). Overigens is het slim om ook bij hogere temperatuuroplossingen na te blijven denken over de wenselijkheid om woningen vroeger of later te isoleren om de warmterekening van bewoners te verlagen en de woningen comfortabeler te maken. In deze fase brengen we de kosten en baten in kaart om de infrastructuur en de woningen geschikt te maken voor een of meerdere voorkeursscenario’s.

Fase 2a – Gebouwstrategie

Resultaat: Er is inzicht in de benodigde maatregelen op gebouwniveau per oplossingsrichting. Er is ook inzicht in de kosten van de benodigde gebouwaanpassingen. Hierbij is aandacht voor isolatie, ventilatie, installatie en inpassing in het gebouw.

In de gebouwstrategie beschrijven we de benodigde aanpassingen aan woningen en andere gebouwen en het bijbehorende tempo. We onderzoeken voor welk type gebouwen in de wijk welke stappen haalbaar zijn en welke kosten en besparingen dit oplevert. Praktijkervaring opdoen helpt concreet inzicht te krijgen in kosten en baten en om bewoners te overtuigen en mee te gaan in de aanpak.

Fase 2b – Infrastrategie

Resultaat: Er is inzicht in de benodigde infrastructurele aanpassingen/inpassingen voor de gekozen duurzame warmteoplossing(en). Een kostenindicatie en tijdsplanning zijn ook in beeld gebracht.

In de infrastrategie wordt beschreven welke (aanpassingen in de) infrastructuur nodig is/zijn om het verwarmen van de gebouwen en tapwater mogelijk te maken. Globaal zijn er drie infrastructuren mogelijkheden:

• (Verzwaarde) elektriciteitskabels voor de levering van elektriciteit voor bijvoorbeeld warmtepomp oplossingen;
• Warmteleidingen waarmee warm of heet water aan gebouwen geleverd kan worden;
• Gasleidingen waarmee duurzaam gas geleverd kan worden.

Er wordt een globale planning opgesteld voor de benodigde aanleg of aanpassing van de infrastructuur, waarin rekening gehouden wordt met eventuele knelpunten en doorlooptijden van dit soort projecten.

Fase 3 – Propositie bewoners

Resultaat: Een overzicht van alle warmteoplossingen waar bewoners uit kunnen kiezen. Dit overzicht bestaat uit arrangementen met daarin alle relevante informatie over de warmteoplossing(en) en de kosten daarvan. Er vindt een Go / No Go moment plaats waarin besloten wordt of er voldoende draagvlak is om verder te gaan naar de Uitvoeringsfase.

Wanneer de benodigde aanpassingen zowel voor de infrastructuur als voor de gebouwen inzichtelijk gemaakt zijn, kan een totaalplaatje gemaakt worden voor de warmteoplossing(en) die in beeld is/zijn. Voor bewoners kan een ‘warmteaanbod’ uitgewerkt worden waarin de maandlasten helder zijn uitgewerkt. Zo kunnen verschillende oplossingen vergeleken worden.

Per scenario wordt ook in samenspraak met het wijkteam gewerkt naar een concreet handelingsperspectief. Zo krijgen bewoners inzicht in hoe zij mee kunnen in de overstap. We spreken dan over een compleet “arrangement”: een totaalpakket van maatregelen, financieringsmogelijkheden en de organisatie van (collectieve) inkoop waarmee de overstap voor bewoners haalbaar en betaalbaar wordt. Immers, pas als bewoners per scenario inzicht hebben in wat de overstap voor hen betekent en hoe zij zelf mee kunnen in de overstap, kunnen ze voor zichzelf een afgewogen keuze maken welk scenario de voorkeur heeft.

Bij collectieve warmte speelt contracteren van een warmteleverancier een belangrijke rol. Bij individuele oplossingen speelt het betrekken van aannemers en/of installateurs een belangrijke rol. De randvoorwaarden hiervoor zijn opgenomen in het arrangement. We kijken nadrukkelijk naar isolatie en de gebouwaanpak, voor de laagste bewonerslasten.

Zoals in Figuur 1 te zien, vindt aan het eind van Fase 3 een Go / No Go moment plaats. Uit Fase 3 moet blijken of er voldoende bekend is over de warmteoplossing(en) en of er voldoende draagvlak is om verder te kunnen met de uitvoering.

Fase 4 – Uitvoering en Participatie

Fase 4a – Uitvoeringsstrategie

Resultaat: De strategie en de contractanten met uitvoerende partijen zijn vastgesteld. Zodra deze stap gezet is kan gestart worden met de realisatie van de nieuwe, duurzame warmtevoorziening.

De uitvoeringsfase zit er voor een gebied met individuele oplossingen heel anders uit dan de uitvoeringsfase van een gebied met een collectief warmtenet. Toch zal voor beide trajecten goed nagedacht moeten worden over hoe aangestuurd wordt op de overstap, hoe de voortgang wordt gemonitord, hoe bewonersbelangen worden bewaakt. Hiertoe wordt een organisatiestructuur opgezet. Vervolgens wordt toegewerkt naar de contracteren van uitvoerende partijen.

Kies je voor een individuele oplossing?

Dan zijn acties nodig om de zogenaamde arrangementen voor te leggen aan bewoners. Eventueel kan dit stapsgewijs aangepakt worden door eerst kleinschalig aan de slag te gaan met koplopers. Samen met het wijkteam / gebiedsteam ontwikkelen we een programma voor verdere uitrol. We beschrijven de rol van de gemeente in de uitvoering en adviseren over het opzetten van een lokale uitvoeringsorganisatie. Zo zal aangestuurd moeten worden op tijdige opschaling van het elektriciteitsnet (indien nodig) en is er zorg en aandacht nodig voor bewoners die de overstap lastig zelf kunnen organiseren. Tijdens de realisatiefase wordt de voortgang gemonitord. Zodra de wijk er echt klaar voor is kan het gasnet afgekoppeld en buitengebruik genomen worden.

Kies je voor een collectieve oplossing met een warmtenet?
Bepaald dan welke partij warmte gaat leveren in de wijk. Het warmtenet zal in detail uitgewerkt moeten worden, zodat er een definitieve business case opgesteld kan worden, waarmee ook contracten aan afnemers voorgelegd kunnen worden. Zodra er zicht is op financiering en risico’s voldoende zijn afgedekt (zoals een minimale klantenbasis en goede afspraken over de warmteprijs) wordt gestart met de aanleg van het warmtenet.

Kies je voor een oplossing met groengas?
Stel dan een plan op om de benodigde aanpassingen aan het gasnet en de woningen (zoals: isolatie, aanpassing aan cv-ketels, kooktoestellen, hybride warmtepompen, etc.) door te voeren. Daarbij wordt gekeken welke partijen nodig zijn voor om de overstap te maken en welke partij het groene gas kan leveren en welke tariefafspraken nodig zijn om de betaalbaarheid en een eerlijke prijs voor groene gas te borgen.

Fase 4b – Participatie en communicatie

Resultaat: Er is een stappenplan voor bewonersparticipatie en de inzet van communicatiemiddelen om bewoners betrokken te houden en ruimte te bieden voor input in de warmtetransitie.

De overstap naar een nieuwe warmtevoorziening neemt tijd in beslag. Bewoners zitten gedurende deze tijd in de transitiefase. Ze weten dat er iets anders komt en er zijn werkzaamheden gepand. In het voorgaande traject zijn bewoners betrokken en hebben meegedacht en meebeslist over de tussenstappen. In de realisatiefase is het van belang bewoners te informeren over de voortgang en om ze te ondersteunen bij de overstap, waar dat nodig is. De communicatie- en participatiestrategie beschrijft hoe we dit doen op basis van de input en ervaringen die zijn opgedaan in de wijk. Ook is het raadzaam om de voortgang te volgens en tijdens het proces te blijven leren, zodat bewoners zo efficiënt en makkelijk mogelijk aangehaakt blijven de realisatiefase, maar ook om knelpunten in de realisatiefase snel en effectief op te lossen. Zo borgen we dat de overgang zo slim en soepel mogelijk verloopt.

Download het stappenplan in Word