Bij polarisatie ontstaan twee abstracte groepen die zich als tegenpolen tegenover elkaar opstellen, zoals ‘de boeren’ of ‘de overheid’. Deze groepen bouwen hun identiteit op door zich af te zetten tegen de ander: wij zijn niet zoals zij. Een derde groep, het midden, kiest (nog) geen kant, maar komt onderdruk te staan om dat wel te doen naarmate polarisatie toe neemt. Identiteit is hierin belangrijk, omdat de identiteit en betekenissen die aan de groepen worden gekoppeld de polarisatie bevestigd en versterkt. Als mensen zich geraakt voelen in hun identiteit, spelen emoties op en kunnen feiten ondergeschikt raken. Milde polarisatie is niet altijd negatief: het kan maatschappelijke verandering op gang brengen.

Om polariserende situaties goed aan te pakken, zijn de volgende aandachtspunten belangrijk:

• Verleg de focus van identiteit naar een gedeeld en concreet onderwerp.
  Richt het gesprek op een tastbaar thema waar mensen zich mee kunnen verbinden, zoals leefbaarheid in de wijk. Door het onderwerp concreet te houden, voorkom je dat het gesprek verzandt in abstracte tegenstellingen of wij-zij-denken. Luister met een open houding en stel vragen zonder oordeel. Zo krijgen verschillende ideeën en perspectieven de ruimte en kan er meer diepgang ontstaan. Op deze manier gaat het gesprek over mensen en hun zorgen of wensen in een herkenbare situatie, in plaats van over stereotypen of abstracte groepen.
   
• Bouw en behoud persoonlijke relaties.
  Onderlinge, persoonlijke contacten zijn belangrijk. Door elkaar echt te leren kennen, ontstaat er sneller begrip, ook als men het niet met elkaar eens is. Dat wederzijds begrip kan een basis vormen voor verdere stappen richting oplossingen of gezamenlijke plannen.
   
• Schat steeds opnieuw in hoe sterk de polarisatie is en pas je aanpak daarop aan.
  Bij sterke polarisatie is het niet altijd zinvol om beide 'polen' direct samen te brengen in een bijeenkomst. In deze situatie kun je beter inzetten op het versterken van de groep in het midden. Ook kun je werken via invloedrijke personen binnen de groepen: bouw met hen een persoonlijke band op of versterk bestaande relaties, zodat zij binnen hun netwerk kunnen bijdragen aan meer wederzijds begrip.
  
  Wil je meer weten, luister dan eens naar de podcast van Wageningen University & research en polarisatie expert Bart Brandsma.

Participatie en participatiebijeenkomsten zijn altijd maatwerk. Het is daarom belangrijk scherp te hebben wie de deelnemers zullen zijn en wat het doel van de bijeenkomst is, om daar de invulling op aan te passen. Bij moeilijke of grote thema’s is het belangrijk om een veilige en open sfeer te creëren voor het uiten van emoties en bespreken van complexe kwesties. Als die ruimte er is, kunnen andere onderdelen van de bijeenkomst juist wat luchtiger verlopen. Om het luchtig te houden en de aandacht erbij te houden, kun je één of meerdere facilitatiemethodes of werkvormen gebruiken, bijvoorbeeld een world café of door te werken met post-its. De MSP toolguide van Wageningen University and Research geeft een overzicht van 60 tools voor facilitatie met verschillende doelen.

Daarnaast kan afwisseling helpen om het luchtig te houden. Dat kan op verschillende manieren. Bijvoorbeeld door verschillende manieren van informatie delen te gebruiken, zoals een presentatie, een filmpje, een ervaring, een verhaal, voorbeelden of cijfers. Je kunt ook afwisselen tussen zelf informatie geven, samen praten en luisteren naar anderen. Dit kan bijvoorbeeld in kleine groepjes, zodat deelnemers samen kunnen nadenken en ideeën uitwisselen. Als de bijeenkomst wat langer duurt, zijn pauzes belangrijk. Die zorgen niet alleen voor rust, maar ook voor informele gesprekken waarin soms nieuwe ideeën ontstaan.

Om bewoners te betrekken, is het van belang bijeenkomsten te organiseren vanuit hun perspectief en op een schaal die voor hen relevant is. Waar mogelijk kan dit aan de hand van een overkoepelend thema op bijvoorbeeld wijkniveau. Bijvoorbeeld het thema leefbaarheid, waarbinnen onderwerpen als energie, warmte en groen aan bod komen. Zo kunnen bewoners de samenhang tussen deze onderwerpen beter zien en afwegingen maken binnen hun eigen leefomgeving.

Om moeilijker bereikbare doelgroepen te betrekken, is het belangrijk om naar hen toe te bewegen. Ga naar plekken waar zij al zijn, zoals scholen, buurthuizen of sportverenigingen. Ontmoet hen in hun eigen omgeving en stel luisteren met als doel te begrijpen centraal. Wat houdt hen bezig? Wat vinden ze belangrijk? Door oprechte interesse en verbinding ontstaat begrip. Dat is de basis om participatie beter aan te laten sluiten bij hun leefwereld, zowel qua onderwerp, vorm als taalgebruik. Bestaande netwerken, zoals wijkcoaches of jongerenwerkers, kunnen hierbij helpen. Zij hebben vaak al een vertrouwensband opgebouwd en kunnen de brug slaan tussen bewoners en participatieprocessen.

Organiseer bijeenkomsten op vertrouwde, laagdrempelige plekken, zoals een bibliotheek of buurthuis. Zorg voor toegankelijkheid: denk aan een geschikt tijdstip, kinderopvang, vervoer of vertaling. Pas ook de communicatie aan. Gebruik begrijpelijke taal, beeldmateriaal en verspreid de informatie via kanalen die de doelgroep gebruikt, zoals lokale supermarkten, verenigingen of sociale media.

Kortom: sluit aan bij waar mensen zijn, wat hen raakt en wat hen helpt om mee te doen. Zo bouw je stap voor stap aan vertrouwen en betrokkenheid.

Het kiezen van een participatie-instrument hangt af van het doel van de participatie, de doelgroep(en) en de beschikbare middelen. Participatie kan verschillende doelen hebben: informeren, raadplegen, advies ophalen bij inwoners, coproduceren, meebeslissen of het ondersteunen van bestaande initiatieven. Elk doel vraagt om passende participatie-instrumenten. Soms is het effectief om verschillende instrumenten te combineren, zodat je een bredere doelgroep bereikt. Zo kun je bij het doel informeren bijvoorbeeld een informatieavond organiseren en aanvullende informatie aanbieden via een website. Binnen de Provincie wordt er gebruik gemaakt van het Brabants participatie kompas, hierin staat ook een overzicht van de doelen en een aantal bijpassende instrumenten.