De vraag naar en het aanbod van elektriciteit wordt groter dan het tempo waarin netbeheerders momenteel hun netwerk kunnen aanpassen. Betrokken partijen zien in dat actie vereist is en ook dat ze dit probleem van ’transportschaarste’ samen moeten aanpakken. De provincie Noord-Brabant wil hierbij de komende jaren extra stappen zetten.

Heeft het nog wel zin om zonnepanelen op je dak te leggen? Ja, zegt Eltjo Kugel volmondig. “Van netbeheerder Enexis horen we dat dit soort kleine aansluitingen gewoon kan doorgaan. Het probleem zit met name bij de grote aansluitingen: de zonneparken, windparken en zon op dak-projecten bij bedrijven.”

Zonnepanelen met groot vermogen

Binnen het programma Energie van Provincie Noord-Brabant geeft Kugel sturing aan het team Elektriciteit. In die hoedanigheid wijst hij op de belemmeringen waar Brabant tegenaan loopt bij de plannen voor zonne- en windparken. Veel van deze parken kunnen momenteel geen aansluiting meer krijgen op het elektriciteitsnet.

Eltjo Kugel, teamleider elektriciteit Provincie Noord-Brabant

Ook grote woonwijken en gebouwen die gebouwd moeten worden volgens de nieuwste BENG-normen (bijna energieneutrale gebouwen), leveren op een aantal plekken al problemen op. “Dat kan alleen met zonnepanelen. Die leveren samen echter zo’n groot vermogen aan het elektriciteitsnet dat dit in een aantal gevallen niet kan. Ook is er het voorbeeld van een bedrijf dat zich wilde vestigen op een Brabants bedrijventerrein, maar geen aansluiting kon krijgen voor zijn zonnepanelen. Deze onderneming moest uitwijken naar een locatie buiten Brabant.”

Grenzen capaciteit versneld bereikt

Dat is zorgelijk voor een provincie die zich erop voorstaat dat het er goed wonen en werken is. Feit is dat als gevolg van het Klimaatakkoord en de daarmee gepaard gaande energietransitie, de opwek en het gebruik van stroom flink toenemen. Niet alleen voor nieuwe woningen en datacenters. Eveneens voor warmtepompen, laadpalen voor elektrische auto’s en dóór zonne- en windparken.

Ook een feit is dat netbeheerders – voor Brabant TenneT (hoofdnetwerk) en Enexis (regionaal netwerk) – versneld tegen de grenzen van hun capaciteit aanlopen. Die transportschaarste is niet op stel en sprong op te lossen.

Kugel: “De wil om in uitbreiding te investeren, is er zeker. Maar je dient allerlei procedures te doorlopen, zoals een omgevingsvergunning of bestemmingsplanwijziging aanvragen. En dan moet de bouw nog beginnen. Je bent al snel vijf tot tien jaar verder voordat zo’n transformatorstation er staat.” Bovendien hebben ook netbeheerders moeite om voldoende goed geschoold personeel te vinden.

Drie stappen naar oplossingen

Jarenlang wachten is geen optie. De provincie wil volgens de teamleider in de tussentijd drie extra stappen zetten. “Samen met Enexis bekijken we hoe de bestaande capaciteit zo efficiënt mogelijk te benutten is. Onder meer door meerdere leveranciers op één aansluiting te plaatsen: cable pooling. Nu zijn die nog apart aangesloten op een trafo-station. Maar een zonnepark benut niet het hele jaar door de volledige capaciteit van zijn kabel. Die kan veel efficiënter worden gebruikt als je er ook een windpark op aansluit. En als beide op vol vermogen draaien, spreek je af om van één park de levering terug te schroeven.”

Een tweede stap is om met hulp van diverse partijen te zoeken naar innovaties, of oplossingen waarvoor je geen capaciteit van het net nodig hebt. Bijvoorbeeld door in een woonwijk of een gebied de vraag naar en aanbod van elektriciteit op elkaar af te stemmen.

TenneT en Enexis kunnen niet overal tegelijk geld steken in uitbreiding van hun netwerken. De provincie wil daarom als derde stap gaan ‘prioriteren en programmeren’: samen met gemeenten in beeld brengen welke ontwikkelingen er de komende tien jaar in bepaalde gebieden plaatsvinden. Wanneer worden woonwijken of bedrijventerreinen gerealiseerd, gaat industrie verduurzamen en worden laadpalen geplaatst? Dat wetende, kan een netbeheerder gericht investeren.

Projecten in de wachtrij

In de Kempen ervaren ze al dat TenneT en Enexis niet op alle plekken tegelijk kunnen investeren.

“Hun recent gepubliceerde investeringsplannen maken duidelijk dat ons gebied pas na 2032 weer structureel netcapaciteit kan verwachten”, weet Martijn Bax. Terwijl de vijf Kempengemeenten Bergeijk, Bladel, Eersel, Oirschot en Reusel-De Mierden daar juist nu om zitten te springen, aldus de projectleider Energietransitie van de gemeente Bergeijk. 

Martijn Bax, projectleider Energietransitie gemeente Bergeijk

Samen maakten deze gemeenten in 2020 een beleidskader voor grootschalige, duurzame opwek van elektriciteit. Door de ernstige transportschaarste in hun regio is het momenteel echter niet mogelijk om terugleverovereenkomsten met netbeheerders te sluiten. “In de nabije toekomst verwacht men zelfs problemen met de afname van elektriciteit. Inmiddels staat er voor ruim 100 megawatt aan projecten in de wachtrij”, becijfert Bax.

Opgewekte stroom in batterijen opslaan staat als oplossing nog in de kinderschoenen. De Kempengemeenten hebben echter haast. Al in 2009 formuleerden zij de ambitie om energieneutraal te willen worden; Bergeijk in 2030, stelt de projectleider van die gemeente.

Energielandschap De Kempen

“Toen duidelijk werd dat we nog lang moeten wachten, hebben de Kempengemeenten bureau Bilfinger Tebodin opdracht gegeven alternatieven te onderzoeken. Onder de noemer Energielandschap De Kempen moet een compleet pakket aan oplossingen worden gepresenteerd.”

Wat zo’n oplossing kan zijn? Volgens Bax speelt piekbelasting vooral overdag, als bedrijven vol aan de slag gaan. Door de grote opwekkers en gebruikers van elektriciteit direct met elkaar te verbinden, kun je het netwerk van Enexis ontlasten. “Daar moet wel de wet- en regelgeving voor worden aangepast. Gelukkig zijn provincie, Rijk, Enexis en Brainport Development hierbij aangehaakt. Die hebben we allemaal nodig.”

De eerste concrete stap van Energielandschap De Kempen is het Kempisch Bedrijvenpark in Hapert aanwijzen als pilotlocatie. Het wil daar een aantal grote bedrijven koppelen en hun energiestromen – opwek en gebruik – op een dashboard in kaart brengen. Bekeken wordt hoe energie slim is uit te wisselen, zodat er veel meer balans ontstaat op het elektriciteitsnetwerk. En waarmee de wachtrij aan energieprojecten kan worden opgelost.

Samenwerking op diverse niveaus

De Kempengemeenten delen hun ervaringen al in de energieregio (RES) Metropoolregio Eindhoven.

Bax: “Met als doel dat andere gemeenten dit soort oplossingsrichtingen kunnen kopiëren. Ook Enexis ziet de meerwaarde hiervan en wil dit wellicht inzetten in andere gemeenten en subregio’s. Want je zult zien dat dit jaar alle Brabantse regio’s te maken krijgen met transportschaarste.”

Samenwerking is dus het credo. Eltjo Kugel van de provincie noemt dit de grootste kans en uitdaging tegelijk. De problematiek vraagt om een nieuwe manier van samenwerken en afstemmen, door partijen die dat voorheen niet zo gewend waren.

“Een Bol.com moet ineens gaan samenwerken met een bedrijf in chemische producten. Enexis met bewoners van een woonwijk. Netbeheerders moeten met provincies en gemeenten de energieopgave afstemmen, op basis van allerlei maatschappelijke keuzes en belangen. Dat vraagt om een andere manier van werken. En om aanpassing van de wet- en regelgeving.”

Het Interprovinciaal Overleg heeft de provincies gevraagd om hierbij de regierol op zich te nemen. Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant hebben hiermee inmiddels ingestemd.

Header foto door Jonathan Borba via Pexels