Het boek ‘Waar een wil is, is een (om)weg’ biedt belanghebbenden zoals gemeenten handvatten om hier iets aan te doen.
Een jaar geleden was het begrip ‘energiearmoede’ relatief onbekend. Het speelde hier en daar bij woninghuurders met heel lage inkomens. Vandaag de dag is het ‘hot’. Met energieprijzen die voor een gemiddeld huishouden jaarlijks bijna 3.000 euro bedragen en soms wel naar 7.500 euro stijgen, krijgen steeds meer mensen betalingsproblemen. Manieren om die rekening omlaag te krijgen zijn energiebesparing, eigen opwek en collectieve warmte. Het zijn precies die drie thema’s waarop het programma Sociale Innovatie in de Energietransitie (SIE) zich heeft gericht. Vijf jaar geleden werd het gestart door de provincie Noord-Brabant en Enpuls BV, dat behoort tot de Enexis Groep. Doel was te onderzoeken hoe zo veel mogelijk Brabanders aan de energietransitie kunnen meedoen.
“Want kúnnen meedoen is niet vanzelfsprekend”, weet Martijn Messing, secretaris van het programma SIE. “Met een dak op het noorden hebben zonnepanelen weinig zin. Of de verhuurder van de woning staat panelen niet toe.” Je kunt volgens hem ook de pech hebben in een gemeente te wonen die er het geld niet voor heeft. Of dat de bronnen, zoals restwarmte van industrie in de buurt er niet zijn.
Martijn Messing, secretaris van het programma SIE
Schat aan ervaringen en geleerde lessen
Met gemeenten is vanuit SIE geparticipeerd in energieprojecten, verdeeld over de drie genoemde thema’s. Sommige projecten werden geholpen met opstarten, bijvoorbeeld het netwerk Zonnecoaches Brabant. Dit ontwikkelt collectieve zonneprojecten.
Al die pilots leverden een schat aan ervaringen en geleerde lessen op. Ze zijn opgetekend in het 176 pagina’s tellende boekwerk ‘Waar een wil is, is een (om)weg’. “Je komt altijd belemmeringen tegen, obstakels waar je omheen moet willen werken”, verklaart Messing de titel.
Als voorbeeld noemt hij een van de zeven hoofdlessen die het boek vermeldt: ‘Tussen droom en daad zitten wetten en regels (en soms de gemeenteraad ...)’. Want die raad moet bijvoorbeeld de afweging maken of het nodig is het bestemmingsplan te wijzigen voor een energieproject.
Leestip
“Die zeven hoofdlessen zijn belangrijk om in acht te nemen als je met energietransitie aan de slag gaat”, geeft Geert Verbong aan. De emeritus-hoogleraar systeeminnovatie en duurzaamheidstransitie van de Technische Universiteit in Eindhoven is voorzitter van de borgingscommissie. Deze ondersteunt het programma SIE en stuurt dit aan.
“Uit het boek kun je ook de onderwerpen pikken die je interesseren: het opwekken van elektriciteit, warmtevoorziening, isoleren et cetera. Tevens zijn er pilots in beschreven die zich specifiek in een stad of op het platteland afspelen.” Het boek staat vol met de in Brabant geleerde lessen, die volgens Verbong eveneens interessant kunnen zijn voor heel Nederland.
Geert Verbong, emeritus-hoogleraar systeeminnovatie en duurzaamheidstransitie van de TU Eindhoven en voorzitter van de borgingscommissie programma SIE
Wie kruipt er achter het stuur?
Eén van die lessons learned is dat er in de pilots vaak een gemis aan regie en afstemming is ervaren. Juist nu de urgentie er is, zou iemand achter het stuur moeten kruipen. Maar wie?
“Ik denk dat het een samenspel dient te zijn tussen overheden, bedrijfsleven en maatschappij”, luidt het antwoord van de emeritus-hoogleraar. “De energieopgave moet je niet klakkeloos aan de markt overlaten. De rijksoverheid moet hierin haar verantwoordelijk nemen.”
Ook voor mensen met de smalste beurs
Gemeenten die deelnemen aan zo’n pilot, komen er volgens Messing achter hoe ze ervoor kunnen zorgen dat iedereen kan meedoen aan een uitvoeringsplan in een wijk. Dus ook de mensen met de smalste beurs. “Of door samen te werken. Bij de pilot ‘Thuis energie besparen doe je zo’ (zie kader 2, red.) hebben we vijf gemeenten betrokken. Die wisselwerking was interessant, want ieder doet het op z’n eigen manier. Daardoor inspireren ze elkaar.”
Eén van die vijf is Veldhoven. Programmamanager Roland Bronckers van deze gemeente trok uit de pilot de conclusie dat je een netwerk nodig hebt: “Naast de gemeente bestaat dat uit de energiecoöperatie, welzijnsorganisaties die bij de mensen achter de deur komen, woningcorporaties en burgerinitiatieven. Aan dat netwerk bouwen wij nu.”
De publicatie ‘Waar een wil is, is een (om)weg’ is (digitaal) aangeboden aan Provinciale Staten van Noord-Brabant. Ook krijgen alle gemeenteraadsleden het boek digitaal. Het boek zal daarnaast worden verspreid via diverse evenementen, zoals het Energiefestival Brabant.
Klusbus tegen energiearmoede in Noordoost-Brabant
Bij woningcorporatie Mooiland voelden ze de groeiende energiearmoede aankomen. “We waren al gestart met energiecoaches: huurders bij ons die we hebben getraind en op vrijwillige basis andere huurders tips geven voor kleine ingrepen. Zo besparen ze tientjes op hun energierekening”, vertelt Gijs Gerrits. Hij is programmamanager Duurzaamheid bij Mooiland. De corporatie is actief in diverse Noordoost-Brabantse gemeenten.
Deze regio kreeg in januari 5 miljoen euro van het Rijk om energiearmoede tegen te gaan. Gerrits: “Tien regionale corporaties staan de gemeenten met raad en daad bij. We streven samen naar een regionale aanpak. Hierdoor worden gemeenten en corporaties ontzorgd en blijven we aandacht houden voor lokaal maatwerk. Regionaal zorgen we ervoor dat er een Klusbus komt met materialen die men écht nodig heeft: tochtstrips, brievenbusborstel, ledlampen et cetera. Bewoners kiezen de energiebesparende maatregelen via een menukaart en vervolgens worden deze gratis thuis aangebracht.”
Maatregelen treffen bij mensen thuis was ook de les van de pilot ‘Energie Voor Iedereen’ uit het programma SIE. Die is toegepast bij de aanpak in Noordoost-Brabant. Het bereiken van de doelgroep kan in elke gemeente anders: volgens Gerrits kun je daarbij denken aan de inzet van energiecoaches, dorpsraden en vrijwilligers.
De planning is dat de Klusbus in september gaat rijden. Doelgroep zijn 18.500 huishoudens, waarvan driekwart een huis via een corporatie huurt.
.jpg)
Gijs Gerrits, programmamanager Duurzaamheid bij Mooiland
Pilot ‘Thuis energie besparen doe je zo’ in Veldhoven
Veldhoven was één van de Brabantse gemeenten die heeft deelgenomen aan de pilot ‘Thuis energie besparen doe je zo’. In diverse woningen zijn vorig jaar ‘huisfluistersessies’ uitgevoerd: met een infraroodcamera en door een onderdruk in huis te creëren (blowerdoortest), werd een goed beeld verkregen van warme en koude plekken en waar kieren en spleten zaten.
“We hebben daar onze energiecoaches en lokale energiecoöperatie bij betrokken, zodat zij die kennis kunnen verspreiden. Die mensen waren razend enthousiast”, aldus een trotse Roland Bronckers, programmamanager Energietransitie bij de gemeente Veldhoven. “De gemeente heeft daarom besloten om zelf een blowerdoorset aan te schaffen. Daarmee kunnen onze vrijwilligers die test zelf uitvoeren in huizen.”
Inmiddels zet volgens hem in een wijk een aantal bewoners zich actief in. Zij inventariseren onder meer welke buurtgenoten aan de slag zijn gegaan met woningverduurzaming. Bronckers: “Dat stimuleren en faciliteren wij als gemeente. Het is ook wat we beogen. Wij kunnen van alles willen en bedenken, maar onze inwoners zullen ermee aan de slag moeten gaan. Het zelf ervaren. Als ze eenmaal hebben gezien dat er tochtkieren in hun dak zitten, pakken ze die veel sneller aan.”
Roland Bronckers, programmamanager Energietransitie bij de gemeente Veldhoven
Blowerdoortest voor eerste nieuwe wethouder Duurzaamheid
De blowerdoortest is een goed instrument om te onderzoeken hoe je een huis kunt verduurzamen. Om dit meer onder de aandacht te brengen is voor de eerst benoemde wethouder Duurzaamheid een blowerdoortest beschikbaar.