Het ontzorgconcept is ontstaan vanuit de gedachte dat bij de wettelijke opgave van het verbeteren van het binnenklimaat, er zich een natuurlijk moment aandient om ook de verduurzaming van het gebouw direct mee te nemen. Immers, in 2050 moeten alle gebouwen in Nederland aardgasvrij zijn. Het loont om deze maatregelen zo snel mogelijk te nemen. In dezelfde periode stelde het Rijk een subsidieregeling open, bedoeld om de verbetering van ventilatie op scholen te stimuleren: de Specifieke uitkering ventilatie in scholen (SUVIS). Met deze twee gegevens begon de pilot Ontzorgconcept Verduurzaming schoolgebouwen.
De afgelopen twee jaar (2021 en 2022) heeft de provincie samen met de Brabantse Ontwikkelmaatschappij (BOM) en Ovvia, ontwikkelaar van het ontzorgconcept, een verkenning gedraaid in de twaalf grootste Brabantse gemeenten. In de doorlopen pilots is veel kennis opgehaald met betrekking tot de opgave die er ligt rondom verduurzaming en de mogelijkheden op het gebied van financiering. Na twee jaar verkennen en leren uit de praktijk, bleken er echter te veel knelpunten te zijn voor een succesvolle implementatie van het ontzorgconcept. De verkenning heeft helaas niet de gehoopte resultaten opgeleverd, en daarom heeft de provincie besloten deze niet verder voort te zetten. De provincie heeft gezocht naar een partij die haar rol bij het verder ontwikkelen van het ontzorgconcept zou kunnen overnemen, maar die zoektocht heeft niet tot een nieuwe trekker geleid.
Hoe staan de Brabantse schoolgebouwen ervoor?
In Noord-Brabant staan ruim 1.000 onderwijsgebouwen voor primair (PO) en voortgezet onderwijs (VO). Hiervan voldoen volgens een voorlopige schatting 300 gebouwen niet aan de wettelijke eisen voor duurzaamheid en binnenklimaat. Bijna alle gebouwen worden momenteel gestookt op aardgas en hebben geen of slechts beperkte luchtbehandeling. Het gemiddelde energielabel is C, maar veel onderwijsgebouwen halen dat label nog niet. Per gebouw bedragen de gemiddelde jaarlasten voor energie (peildatum: eind 2021) ongeveer 33.000 euro. Die lasten nemen alleen maar toe door de alsmaar stijgende energieprijzen.
Pilot ontzorgconcept
Van 2020 tot en met 2022 heeft de provincie zich, samen met BOM en Ovvia, ingezet voor het versneld verduurzamen van schoolgebouwen. Zeventien scholen in zes van de grootste Brabantse gemeenten zijn ‘doorgelicht’ door middel van het ontzorgconcept. Het concept geeft inzicht in de huidige situatie en welke maatregelen nodig zijn voor het verbeteren van de ventilatie en verduurzaming van het pand. Uit de scans van de zeventien scholen bleek dat er vergaande maatregelen nodig zijn om qua ventilatie te voldoen aan de wettelijke normen én de panden meteen dusdanig te verduurzamen dat ze tegemoetkomen aan de klimaatdoelen van 2050. Maatregelen die een flinke investering vragen. Door het ontzorgconcept, in combinatie met een subsidie (SUVIS) en andere beschikbare middelen, kon de investering worden teruggebracht tot 20% à 30% van het oorspronkelijke bedrag. Nog altijd een flinke restfinanciering, en die bleek een behoorlijk knelpunt te zijn.
Split incentive
Tijdens het doorlopen van de pilots bleek de zogeheten ‘split incentive’ het grootste knelpunt te zijn: de schoolgebouwen zijn in de meeste gevallen eigendom van de schoolbesturen. Hoewel de gemeenten de investeringslasten dragen, staan de schoolbesturen aan de lat voor het exploiteren van de gebouwen. Wettelijk is echter niet vastgelegd wie verantwoordelijk is voor verduurzaming, groot onderhoud en binnenklimaat van schoolgebouwen. Dat zorgt voor een 'split incentive' tussen gemeenten en schoolbesturen. Zowel gemeenten als schoolbesturen hebben daarnaast vaak geen structurele middelen voor verduurzaming en het verbeteren van het binnenklimaat, waardoor er in de meerderheid van de gevallen uiteindelijk geen maatregelen worden genomen.
Aanbevelingen aan ministerie OCW
De hoogte van de restfinanciering en het gegeven van split incentive is voor veel gemeentes en schoolbesturen een onoverkomelijke horde. Van de zeventien scholen die instapten in de pilot waren er uiteindelijk drie die een kansrijke business case hadden. Of deze uiteindelijk tot uitvoering komen, is nog niet duidelijk. Gekeken naar de hoeveelheid Brabantse scholen die niet aan de wettelijke eisen voor binnenklimaat en duurzaamheid voldoen, is dit een vrij mager resultaat. Aangezien uit de pilot is gebleken dat gebrek aan structurele financiële middelen (voor zowel instandhouding als (ver)nieuwbouw) en het ontbreken van wettelijke richtlijnen met betrekking tot het verbeteren van het binnenklimaat en het verduurzamen van de schoolgebouwen een groot knelpunt is bij de verduurzaming van schoolgebouwen, heeft de provincie Noord-Brabant een oproep gedaan aan het ministerie van OCW om zich over deze punten te buigen. OCW onderkent de urgentie van het onderwerp, en hoopt dat dit in de volgende kabinetsperiode hoger op de agenda komt te staan.
Vervolg
BOM en Ovvia continueren hun oorspronkelijke samenwerking en blijven het ontzorgconcept aanbieden. De verantwoordelijkheid voor de verduurzaming en verbetering van het binnenklimaat van scholen ligt primair bij gemeentes en onderwijsorganisaties. Het ontzorgconcept kan hen ondersteunen bij de uitvoering van die taak. Voor meer informatie kun je contact opnemen met Ovvia: http://ovvia.nl.