Woningen worden aangepast met een betere isolatie en nieuwe warmte afgiftesystemen. Ook de omgeving zal veranderen. Zowel de ondergrond (WKO, geothermie) als de nabij liggende velden (zonthermie). In deze transitie doen gemeenten hun uiterste best om de overlast voor de bewoners en bedrijven te beperken. En tegelijkertijd grijpen ze deze kans om andere noodzakelijke veranderingen te koppelen aan de warmtetransitie. En dat is maar goed ook. Want een integrale gebiedsgerichte aanpak is een slimme manier om (naast de warmtetransitie) meerdere thema’s in deze grote transformatie mee te nemen.

Waar moet je aan denken als je spreekt over integrale aanpak?

Bij elke gebiedsontwikkeling die zich aandient, kijkt een gemeente met een brede blik naar de verschillende opgaven die op tafel liggen en hoe deze te koppelen zijn aan de noodzakelijke veranderingen. Het gaat over de koppeling van fysieke en materiële aanpassingen zoals infrastructuur, wegen, nieuwe woonwijken en maatschappelijke gebouwen. Wanneer de straat bijvoorbeeld open moet voor de aanleg van een warmtenet, neemt de gemeente vanzelfsprekend eventueel onderhoud aan de riolering mee. Maar er kan ook gekeken worden naar de verandering van asfalt of een gasleiding, of de bouw van een rotonde, etc. Ook de herstructurering van bedrijfsterreinen kan invloed hebben op nabij liggende buurten. Plannen afstemmen is dus cruciaal.

Door de warmteopgave als een onderdeel van het gehele energiesysteem te zien, kan warmte gekoppeld worden aan de opgave van duurzame elektriciteitsopwekking en -opslag. Dit is een cruciale technische overweging. Zo kan de gemeente bijvoorbeeld beter bepalen of ze zonnepanelen of zonnecollectoren op het dak (of PVT) in bepaalde wijken wil stimuleren. En of een buurtbatterij of een warmtebuffer de beste oplossing is om energie op te slaan.

Een ander thema dat in de komende jaren steeds meer aandacht zal krijgen is klimaatadaptatie. Er wordt gekeken naar infiltratie, berging, afvoer en verdamping van (overtollig) water en vergroening. Om de overlast te beperken wordt het dus belangrijk om de herindeling van de openbare ruimte mee te nemen als koppelkans. Deze koppelkansen kunnen de maatschappelijke kosten uiteindelijk drukken en bijdragen aan een betere economische situatie van gemeenten.

Een integrale aanpak kan ook domeinen bijvoegen die impact hebben op het welzijn van de burgers. Op deze manier wordt de acceptatie van de warmtetransitie groter en wordt gewerkt aan de verbetering van de leefomgeving. Denk aan het vergroten van het comfort en veiligheid door verlichting, herinrichting van de straat, parkeerplekken en het verbeteren van oplaadpunten. Maar ook aan aspecten van het sociaal domein zoals de koppeling met de arbeidsmarkt en onderwijs, participatie en inburgering, sociale zekerheid.

Hoe ver moet je gaan?

Hoe meer verbindingen er zijn met andere thema’s, hoe complexer de aanpak wordt. De voordelen van een integrale aanpak zijn duidelijk. Er zijn echter ook nadelen als er teveel thema’s aan elkaar gekoppeld worden. Hoe kan je hier als gemeente mee omgaan?

Het is de kunst om een goede balans te vinden tussen compleetheid en nauwkeurigheid van de aanpak aan de ene kant en beperking van complexiteit en pragmatisme aan de andere kant. Voor elke gemeente zal dit anders zijn, afhankelijk van de ambitie, capaciteit en ervaring. Maar een bewuste overwogen keuze van de gekozen thema’s is essentieel.

Wanneer kunnen de koppelkansen meegenomen worden?

Sommige koppelkansen kunnen in de transitievisie warmte (TVW) meegenomen worden, anderen zullen pas in het wijkuitvoeringsplan (WUP) van belang zijn.

Zo kan een koppelkans (zoals de renovatie van een aantal sociale woningen of de vervanging van de riolering) een selectiecriterium worden voor de keuze van een startbuurt (buurt die voor 2030 aardgasvrij zal worden). Als de kans relevant is voor het bepalen van de fasering van wijken, het afbakenen van kavels of het ontsluiten van warmtebronnen dient deze kans in de TVW meegenomen te worden. Als het kan helpen om de uitvoering goed te realiseren (zoals het verbeteren van veiligheid of het koppelen van klimaatadaptatie) dan kan deze kans pas in de WUP in beeld komen.

.Voor elke gemeente zal het anders zijn, maar dit is een belangrijke oefening om de warmtetransitie integrale te maken.

Hoe kunnen de koppelkansen meegenomen worden?

Een aantal gemeenten willen een interne Taskforce Klimaatdaptatie of een overkoepelend overleg rondom Wonen opstarten. Andere thema’s kunnen één of twee keer per jaar met een brede interne groep afgestemd worden zoals Vastgoed, Sociaal Domein of Openbare Werken.

Soms kan het handig zijn om externe stakeholders in deze overleggen te laten participeren zoals woningcorporaties en VVE’s (om plannen rondom Wonen af te stemmen ), zorginstellingen en schoolbesturen (om plannen rondom maatschappelijk vastgoed af te stemmen), wijk- en dorpsraden (als belangrijke partners voor participatie). In de communicatie richting bewoners kan het ook handig zijn om de collega’s van het sociaal domein mee te laten denken.

Wil je meer weten over de TVW of de integrale aanpak van de warmtetransitie? Contacteer dan jouw adviseur warmte of deel je vragen met het Expertiseteam Warmte.

Daniel Peyron
Adviseur Warmtetransitie Metropoolregio Eindhoven
DPeyron@brabant.nl